چرا ایران فیلم اکشن نمیسازد؟ ۷ دلیل برای نساختن

سینمای ایران همیشه با درام‌های عمیق، کمدی های اجتماعی و فیلم های هنری شناخته شده است؛ اما وقتی پای اکشن ایرانی به میان می‌آید، انگار با یک خلأ جدی روبه‌رو هستیم. چرا با وجود استعدادهای فراوان و تاریخ پر فراز و نشیب این سرزمین، ساخت فیلم‌های پرهیجان و پرکشش به حاشیه رانده شده است؟ آیا واقعا تمایلی به تولید فیلم های اکشن جنگی وجود ندارد یا موانعی بزرگتر از آنچه تصور می‌کنیم در راه است؟ پاسخ این سوال تنها به محدودیت های مالی یا فنی ختم نمی‌شود؛ بلکه ریشه در انتخاب‌های فرهنگی، سیاست‌های سینمایی و حتی ذائقه مخاطبان دارد. در ادامه تمام دلایلی که چرا ایران فیلم اکشن نمیسازد می پردازیم.

سینمای ایران در دهه های گذشته، به‌ ویژه در دوران پیش از انقلاب و سال های اولیه پس از آن، فیلم های اکشن پر فروشی تولید کرده است که بعضی از آن‌ها به‌ عنوان آثار ماندگار این ژانر در تاریخ سینمای کشور شناخته می‌شوند.

فیلم‌هایی مانند عقاب‌ها (۱۳۶۴) به کارگردانی ساموئل خاچیکیان که با ترکیب عناصر اکشن و جاسوسی، یکی از پیشگامان این ژانر در ایران محسوب می‌شود یا قیصر (۱۳۴۸) ساخته مسعود کیمیایی که اگر چه بیشتر در ژانر نئو-نوآر قرار می‌گیرد؛ اما صحنه‌های درگیری و انتقامجویانه آن رنگ ‌و ‌بوی اکشن کلاسیک را دارد، از جمله این آثار هستند. همچنین فیلم‌هایی مثل تاراج (۱۳۵۲) و چهار راه حوادث (۱۳۵۷) نیز با رویکردی سرگرم‌کننده و پرکشش، مخاطبان خود را جذب کردند.

در سال‌های پس از انقلاب، ژانر اکشن در سینمای ایران بیشتر به سمت فیلم های دفاع مقدس و مبارزات جنگی سوق پیدا کرد. آثاری مانند منطقه ممنوعه (۱۳۷۳) به کارگردانی رضا جعفری یا یاس های وحشی (۱۳۷۶) ساخته محسن محسنی نسب که ترکیبی از اکشن رزمی و درام اجتماعی را ارائه می‌داد، از نمونه‌های شاخص این دوره محسوب می‌شوند. متاسفانه در سال‌های اخیر، تولید فیلم‌های اکشن در سینمای ایران به شدت کاهش یافته است.

به‌ جز چند اثر محدود اکشن ایرانی جنگی مانند ماجرای نیمروز: رد خون (۱۳۹۷) یا تنگه ابوقریب (۱۳۹۶) دیگر شاهد فیلم‌های اکشن به سبک کلاسیک نیستیم. به ‌طور کلی، اگر چه سینمای ایران در گذشته فیلم های اکشن ایرانی تاثیرگذاری داشته؛ اما امروزه این ژانر جایگاه خود را از دست داده و بیشتر به سمت درام‌های اجتماعی و فیلم‌های دفاع مقدس گرایش پیدا کرده است.

• محدودیت‌ محتوا و سانسور
• هزینه‌ بالا و ریسک اقتصادی
• ضعف در فیلمنامه
• نبود حمایت فرهنگی
• کمبود بازیگر و بدلکار حرفه ای
• تغییر سلیقه و رقابت خارجی
• نبود زیرساخت فنی و تخصصی

سینمای ایران با وجود استعدادها و پتانسیل های فراوان، در تولید فیلم های اکشن ایرانی با چالش‌های ساختاری متعددی روبرو است. از محدودیت‌های محتوایی و مالی گرفته تا ضعف در زیرساخت‌های فنی و نبود حمایت کافی، همگی دست به دست هم داده‌اند تا این ژانر جذاب و پرطرفدار در سینمای ایران به حاشیه رانده شود. در حالی که مخاطبان ایرانی همچنان به فیلم‌های اکشن علاقه‌مند هستند، تولید این آثار به دلایل مختلفی با موانع جدی مواجه شده است و برخی از دلایل ساخته نشدن فیلم اکشن ایرانی عبارتند از:

محدودیت های محتوایی و سانسورهای ساختاری

یکی از اصلی‌ترین موانع تولید فیلم های اکشن ایرانی، محدودیت‌های محتوایی است. در ژانر اکشن معمولا نیاز به طراحی شخصیت‌های منفی قدرتمند و چالش‌های پیچیده برای قهرمان داستان وجود دارد. محسن صرافی، کارگردان فیلم تاوان، اشاره می‌کند که در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ فیلم های اکشن با حضور پلیس های خرابکار ساخته می‌شد؛ اما امروز اجازه نمایش چنین شخصیت‌هایی داده نمی‌شود. این محدودیت ها باعث می‌شود نتوان از الگوهای استاندارد فیلم های اکشن در دنیا استفاده کرد و فیلمسازان مجبور به تغییر داستان‌ها به شیوه‌ای غیرمنطقی یا قابل پیش‌بینی می‌شوند.

هزینه های سرسام‌ آور تولید و ریسک اقتصادی بالا

ساخت فیلم های اکشن ایرانی به دلیل نیاز به جلوه‌های ویژه، بدلکاری‌های حرفه‌ای، صحنه‌های پرهزینه و زمان تولید طولانی، هزینه‌هایی به مراتب بیشتر از ژانرهای دیگر مانند کمدی یا درام دارد. مسعود تکاور، کارگردان سینما، اشاره می‌کند که هزینه ساخت یک فیلم اکشن می‌تواند معادل چهار فیلم معمولی باشد. از طرفی، عدم اطمینان از بازگشت سرمایه به دلیل استقبال نامشخص مخاطبان، تهیه‌کنندگان را از سرمایه‌گذاری در این ژانر منصرف می‌کند. در حالی که فیلم‌های کمدی با هزینه‌ای کم و در فضای محدودی مانند آپارتمان قابل ساخت هستند، فیلم‌های اکشن نیازمند امکانات گسترده‌ای مانند انفجارها، تعقیب و گریزها و طراحی صحنه‌های پیچیده هستند که تأمین آن‌ها در شرایط اقتصادی فعلی سینمای ایران بسیار دشوار است.

ضعف در فیلمنامه نویسی و طراحی صحنه های اکشن

بسیاری از منتقدان معتقدند فیلم های اکشن ایرانی از ضعف اساسی در فیلمنامه و طراحی صحنه‌های اکشن رنج می‌برند. در حالی که یک فیلم اکشن موفق نیازمند ترکیب سه عنصر اساسی یعنی درام منطقی، طراحی حرکات رزمی حرفه‌ای و اجرای خاص صحنه‌های اکشن است. متأسفانه بسیاری از فیلم‌های اکشن ایرانی فاقد یک یا چند مورد از این عناصر هستند. حتی فیلم لایه‌های دروغ که طراحی حرکات رزمی قابل قبولی داشت، به دلیل ضعف دراماتیک مورد انتقاد قرار گرفت. این ضعف‌ها باعث شده مخاطبان ایرانی که با استانداردهای جهانی فیلم‌های اکشن آشنا هستند، به تولیدات داخلی اقبال نشان ندهند.

نبود حمایت نهادهای فرهنگی و سیاست گذاری های نامناسب

سیاست‌های حمایتی نهادهای فرهنگی مانند وزارت ارشاد و بنیاد سینمایی فارابی بیشتر معطوف به ژانرهای خاصی مانند درام اجتماعی یا کمدی بوده است. فرزاد موتمن، کارگردان سینما، معتقد است از اواسط دهه ۸۰ به بعد، حمایت از تولید فیلم در بخش خصوصی کاهش یافته و این موضوع بر تنوع ژانری سینمای ایران تأثیر منفی گذاشته است. از طرفی، نبود برنامه‌ریزی بلندمدت برای توسعه ژانرهای مختلف از جمله اکشن، باعث شده فیلمسازان از ریسک کردن در این زمینه بپرهیزند و به ساخت آثار کم‌ هزینه‌تر و کم‌ ریسک‌تر روی آورند.

کمبود بازیگران و بدلکاران حرفه ای در ژانر اکشن

سینمای ایران با کمبود بازیگران و بدلکاران حرفه‌ای در ژانر اکشن مواجه است. مسعود تکاور اشاره می‌کند که در گذشته بازیگرانی مانند جمشید هاشم ‌پور وجود داشتند که می‌توانستند بار یک فیلم اکشن را به دوش بکشند؛ اما امروز چنین چهره‌هایی در سینمای ایران وجود ندارند. از طرفی، رامین سهراب در مصاحبه‌ای اشاره کرد که برای فیلم تاوان مجبور شد بیشتر صحنه‌های خطرناک را خودش بازی کند، چرا که پیدا کردن بدلکار مناسب در ایران دشوار بود. این در حالی است که در هالیوود، بازیگران حرفه‌ای اکشن سال‌ها برای نقش‌های خود تمرین می‌کنند و تیم‌های بدلکاری بسیار حرفه‌ای پشت صحنه فعالیت دارند. نبود چنین زیرساخت‌هایی در ایران باعث شده کیفیت فیلم های اکشن داخلی پایین باشد.

تغییر سلیقه مخاطبان و رقابت با تولیدات خارجی

مخاطبان ایرانی امروز به واسطه دسترسی به فیلم‌های خارجی و شبکه‌های ماهواره‌ای، با استانداردهای جهانی فیلم های اکشن آشنا هستند و مقایسه تولیدات داخلی با نمونه‌های خارجی اجتناب ‌ناپذیر است. ۱۰ فیلم پرفروش جهان عموما در ژانر اکشن و با جلوه‌های ویژه پیشرفته هستند؛ در حالی که پرفروش‌های سینمای ایران عمدتا کمدی یا درام‌های اجتماعی هستند. این موضوع باعث شده تهیه‌کنندگان ترجیح دهند به جای سرمایه‌گذاری روی ژانر پرریسک اکشن، به ساخت فیلم‌هایی بپردازند که فروش آن‌ها تضمین‌ شده‌تر است.

با این حال، هنوز سریال های ایرانی باکیفیت می‌توانند رضایت مخاطبان را جلب کنند. اگر دنبال گزینه‌های تازه هستید، مقاله بهترین سریال ایرانی جدید با بالاترین امتیاز را بخوانید.

نبود زیرساخت های فنی و تخصصی لازم

سینمای ایران از نظر تجهیزات فنی و تخصص های لازم برای تولید فیلم های اکشن ایرانی حرفه ای با کمبودهای جدی مواجه است. محسن روزبهانی، متخصص جلوه‌های ویژه میدانی، اشاره می‌کند که در ایران افراد کاربلد کمی در حوزه جلوه های ویژه رایانه‌ای وجود دارند و هزین های این بخش گاهی از جلوه‌های میدانی هم بیشتر می‌شود. از طرفی، طراحی و اجرای صحنه‌های اکشن نیازمند تیم‌های حرفه‌ای فیلمبرداری، تدوین و صداگذاری است که در ایران چنین تیم‌های تخصصی به ندرت یافت می‌شوند.

آینده سینمای اکشن ایران در هاله‌ای از ابهام و امید قرار دارد. با نگاهی به وضعیت فعلی و چالش‌های پیش رو، به نظر می رسد که سینمای اکشن در ایران آینده‌ای ندارد و ساخت فیلم های اکشن ایرانی با موانع جدی روبه‌رو است؛ اما نشانه‌هایی از تحول نیز دیده می‌شود. از یک سو، سینمای ایران در سه دهه اخیر به شدت از تولید فیلم های اکشن ایرانی فاصله گرفته است، به طوری که برخی کارشناسان معتقدند این ژانر تقریبا فراموش شده است.

با این حال، نیاز مخاطبان جوان به فیلم‌های پرهیجان و پرتحرک نمی‌تواند نادیده گرفته شود؛ زیرا توسعه سینمای رزمی و اکشن برای جذب جوانان ضروری است. این نشان می‌دهد که تقاضا برای چنین آثاری وجود دارد؛ اما پاسخگویی به آن نیازمند تغییر در زیرساخت‌های تولید است.

از طرفی دیگر، پیشرفت‌های فناوری مانند جلوه‌های ویژه رایانه‌ای می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش دهد، هر چند کارشناسان معتقدند که جلوه‌های میدانی و بدلکاری حرفه‌ای همچنان جایگزین ‌ناپذیرند. در آینده، دو سناریو قابل پیش بینی است؛ اگر سرمایه‌گذاران و فیلمسازان به سمت حمایت از پروژه‌های اکشن بروند و دولت یا نهادهای فرهنگی مشوق‌هایی ارائه دهند، ممکن است شاهد تولد دوباره این ژانر باشیم. اما اگر چرخه معیوب فعلی ادامه پیدا کند، سینمای ایران احتمالا همچنان در قالب فیلم‌های آپارتمانی و کم‌ تحرک باقی خواهد ماند.

در این مقاله دلایل ساخته نشدن فیلم های اکشن ایرانی را بررسی کردیم به همین خاطر در پاسخ به این سوال که آیا باز هم شاهد فیلم های اکشن ایرانی خواهیم بود یا نه باید بگوییم که پاسخ به این سؤال به عواملی فراتر از تمایل فیلمسازان بستگی دارد. نیاز به سرمایه‌گذاری‌های جسورانه، فناوری‌های روز و مهمتر از همه، روایت‌هایی است که بتواند هیجان و هویت ایرانی را همزمان منتقل کند. حتی اکشن ایرانی جنگی با تمام پتانسیل‌های تاریخی و حماسی‌اش، هنوز نتوانسته جایگاه واقعی خود را پیدا کند. شاید وقت آن رسیده که به جای پرسیدن چرا نمی‌توانیم؟ بپرسیم چطور می‌توانیم؟ و این اولین قدم برای تغییر یک واقعیت سینمایی است.

البته شاید بخشی از مسیر توسعه اکشن ایرانی، الهام گرفتن از موفق ترین فیلم‌هایی باشد که بر اساس بازی های پرطرفدار ساخته شده‌اند. برای آشنایی، مقاله معرفی بهترین فیلم هایی که از روی بازی ساخته شده اند را بخوانید.

چرا فیلم های اکشن ایرانی گاهی خنده دار می‌شوند؟

چون طراحی صحنه های اکشن، بدلکاری و جلوه های ویژه در ایران اغلب حرفه ای و استاندارد نیست. نتیجه این می شود که بعضی سکانس ها غیرواقعی و مصنوعی به نظر می رسند و تماشاگر به جای هیجان، به خنده می افتد.

چرا سینمای ایران به سمت ژانر نمی رود؟

چون تولید فیلم های ژانر مثل اکشن، علمی تخیلی یا ترسناک، نیاز به بودجه بالا، تجهیزات تخصصی، بازیگران و عوامل حرفه ای و البته آزادی محتوایی دارد. ریسک بالای اقتصادی و نبود حمایت کافی، باعث می شود تهیه کنندگان سراغ ژانرهای کم‌خرج تر و کم ریسک تر مثل درام اجتماعی و کمدی بروند.